Pod nazwą rozbicia dzielnicowego przeszedł do historii Polski ten okres czasu, kiedy to obszar kraju został podzielony na obszary pozostające pod władzą innego księcia, pochodzącego z dynastii piastowskiej. Inicjatorem podzielenia ziem polskich między kilku ich władców był Bolesław Krzywousty. Podejmując taką decyzję, książę wykazywał zatroskanie nie tylko o losy kraju, ale także własnych potomków. Sam strawił dużą ilość czasu walcząc ze swoim bratem Zbigniewem o dominację i przejęcie pełni władzy nad Polską. Posiadając licznych synów, książę obawiał się że po jego śmierci kraj zanurzy się w wojnach domowych między braćmi. Ufał, że wydając taki iście salomonowy wyrok, to znaczy przydzielając każdemu synowi pełnię władzy nad mniejszą krainą geograficzną, nasyci ich ambicje polityczne i zapobiegnie wewnętrznym niepokojom.

Testament Bolesława Krzywoustego

Ustawa sukcesyjna, zwana popularnie testamentem Krzywoustego, została wydana przez niego w 1138 roku. Na mocy dokumentu Polska została podzielona na siedem części. Każdy z synów księcia otrzymał pod swoje zwierzchnictwo dany polski region. Najstarszy z nich, Władysław Wygnaniec, otrzymał władzę nad Śląskiem i ziemią lubuską, został także princepsem – otrzymał zwierzchnią władzę nad pozostałymi braćmi i zyskał dzielnicę senioralną, której obszar obejmował wąski, środkowy pas polskiego terytorium, od Pomorza Gdańskiego po ziemię krakowską. Kolejny syn, Bolesław Kędzierzawy, otrzymał Mazowsze, Mieszko Stary – Wielkopolskę, Henryk Sandomierski – ziemię sandomierską, zaś ziemia łęczycko-sieradzka stała się wdowią oprawą żony Bolesława Krzywoustego. Niedługo po śmierci księcia urodziła ona ostatniego książęcego syna, Kazimierza Sprawiedliwego. Testament wyodrębniał także Pomorze Zachodnie z Brandenburgią, które jako lenno Polski pozostawało pod władzą princepsa.

Konsekwencje rozbicia dzielnicowego

Dobre intencje Bolesława Krzywoustego nie wystarczyły, by zapewnić krajowi spokój i pomyślny rozwój. Już pierwszy princeps zamarzył o przejęciu władzy nad wszystkimi pozostałymi częściami Polski. Dał wyraz swoim politycznym ambicjom, zajmując po śmierci matki ziemię przypisaną jej przez ustawę sukcesyjną. Wydarzenie to wszczęło walkę z resztą braci, oburzonych postępowaniem princepsa. Pokonany Władysław uciekł do Niemiec, gdzie liczył znaleźć pomoc u cesarza – w tym czasie opuszczoną dzielnicę senioralną zajął Bolesław Kędzierzawy. Do ustąpienia z niej zmusiła go interwencja cesarska. Po jego śmierci seniorem został Mieszko Stary, pokonany w ostatniej walce o tron przez najmłodszego brata, Kazimierza Sprawiedliwego. Jeszcze jego syn, Leszek Biały, pełnił rolę władcy centralnego, jednak po jego śmierci postępowało rozdrobnienie ziem polskich na małe ksiąstewka. Ten niebezpieczny proces zatrzymał dopiero Władysław Łokietek, który został władcą ponownie scalonej Polski. Trwające wiele lat rozbicie bardzo poważnie osłabiło kraj i przyczyniło się do pogłębienia różnic między poszczególnymi regionami. W tym czasie księstwa pomorskie uniezależniły się od centrum kraju, a Śląsk uległ wpływom czeskim.