Zobacz niewidzialnych

Każdy uczeń szkoły podstawowej i średniej ma swoje ulubione przedmioty. Jedni lubią bardziej naukę przedmiotów ścisłych, inni z kolei wolą naukę przedmiotów powszechnie uznawanych za humanistyczne. Ścisłe to oczywiście te, w których należy coś policzyć, posługiwać się wzorami, wszystko trzeba zrozumieć, ale i wiele trzeba ćwiczyć, żeby posługiwać się bez problemu matematyką czy fizyką bądź chemią. Przedmioty humanistyczne, według nazwy, to te związane z ludźmi i ich historią, które o czymś opowiadają. Takimi przedmiotami są na przykład język polski czy historia. I to właśnie historii chcielibyśmy poświęcić ten tekst, ponieważ jedni ją bardzo lubią inni wolą omijać szerokim łukiem. Historia wydaje się być przedmiotem prostym i lekkim, ale to niestety tylko pozory. O ile łatwo nauczyć się czym jest Gotyk czy renesans, o tyle zapamiętać setki różnych dat może już stanowić większy problem.

Dlatego właśnie uczniowie, o zdolnościach humanistycznych, wolą jednak poznawać jedną z najważniejszych epok kulturalnych, jaką z pewnością był Gotyk aniżeli analizować wykresy i uczyć się wzorów matematycznych. Historia tylko na pozór jest łatwym do nauki przedmiotem. Wie o tym każdy, kto się w niej lubuje. Nie mniej jednak jej poznawanie daje ogromną ilość satysfakcji. Poznawanie historii to nic innego jak poznawanie świata, nabywanie wiedzy o tym, jak to się stało, że dzisiaj świat wygląda tak jak wygląda. Nawet to, jaki wpływ na dzisiejszą sztukę i kulturę miał Gotyk potrafi być szalenie intrygujące i ciekawe. Bo przecież to właśnie w tej epoce zmieniła się cała światowa architektura i plastyka, a nowoczesne spojrzenie na wznoszenie budowli przetrwało w architekturze do dziś, oczywiście tam, gdzie możemy podziwiać budowlę wznoszone właśnie w tej epoce. Nie mniej jednak Gotyk to tylko maleńka część historii. Bo przedmiot ten, jako nauka, obejmuje swoim zasięgiem tak ogromny zakres czasu, że nauczenie się wszystkiego na pamięć graniczy z cudem.

A jednak uczniowie szkół średnich, którzy lubią historię bardzo chętnie się jej uczą. Nawet zapamiętanie setek dat nie stanowi dla nich problemów. Oczywiście do dziewiętnastego wieku daty w historii opisywane są przeważnie w latach, bez dokładnych miesięcy i dni. Można więc szybko zapamiętać, że wspominany już Gotyk pojawił się we Francji przed połową dwunastego wieku. Oczywiście bardzo szybko rozprzestrzenił się na większość Europy docierając również do polski. I to jest właśnie piękno historii, że o tak ważnych epokach jak Gotyk miłośnicy historii mogą opowiadać godzinami. Historia to jednak też czasy nowoczesne. Wojny Światowe i powstania potrafią nie jednego sympatyka tego przedmiotu przyprawić o ból głowy, kiedy trzeba się nauczyć dokładnych dat wraz z dniem i miesiącem. To potrafi być trudne , dlatego historia nie jest dla każdego.

W przeciwieństwie do przedmiotów ścisłych w historii trzeba wszystko zapamiętać. Nie da się nauczyć jej przez praktykę, tak jak matematyki. Dlatego właśnie niektórzy ją uwielbiają, a niektórzy jej po prostu nie lubią. I chociaż nie można nie lubić historii samej w sobie to oczywiście można nie przepadać za uczeniem się jej. Warto jednak poznać przynajmniej tą jej część, która wiąże się z kraje, w którym mieszkamy i żyjemy na co dzień.

Czy zastanawialiście się kiedyś, jak ciekawe życie muszą mieć podróżnicy? W końcu co jakiś czas zmieniają oni lokalizację, a co za tym idzie poznają nowe osoby i nową kulturą. To naprawdę musi być ekscytujące! Jednym z największych podróżników historycznych był bez wątpienia Marco Polo. Co prawda niektórzy do dzisiaj mają wątpliwości, co do wojaży odbytych przez tę osobę, ale niewątpliwie warto zapoznać się z krótkim rysem jego życiorysu.

Marco Polo urodził się 15 września w Wenecji, choć inne źródła podają też Korculię (miasto aktualnie znajdujące się na terenie dzisiejszej Chorwacji). Podróżnik ten zasłynął przede wszystkim tym, że wraz z ojcem i stryjem jako jedni z pierwszych przedstawicieli świata zachodniego dotarli do Państwa Środka. To właśnie ojciec i stryjek Marco przetarli szlaki i sprawili, że wizyta w tamtych rejonach przestała być już tylko i wyłącznie sennym marzeniem.

Jego ojciec miał na imię Niccolo, a stryj Matteo. Panowie wspólnie już w latach 1260-1269 zapuszczali się w tamte azjatyckie tereny. Byli to kupcy podróżujący w celach handlowych. Widzieli w tym niezły biznes i nawet teraz trudno się temu dziwić. Ich podróż przebiegała następująco. Najpierw panowie z Konstantynopola dotarli do Wołgi (przez Krym). Następnie przez Bucharę, Samarkandę i Tien-Szan zawitali do południowej Dżungarii. W końcu przybyli do Chanbałyku (Pekin). Niccolo i Matteo zostali tam znakomicie ugoszczeni przez chana Kubilaja i wrócili do siebie – do Wenecji – pełni optymizmu przed kolejnymi eskapadami.

Tutaj do akcji na poważnie wkracza Marco Polo. W 1271 roku wraz z ojcem i stryjem po raz kolejny postanowili odwiedzić Chiny. Poza celami handlowymi mieli zamiar pełnić też rolę pośrednika pomiędzy papieżem Grzegorzem X, a wielkim chanem Mongołów. Ciężko w to uwierzyć, ale ta podróż zakończyła się dopiero po … 24 latach! Marco Polo na pewno nie narzekał na brak atrakcji. Udało mu się zobaczyć takie miejsca, jak Azja Mniejsza, Persja, Afganistan czy Pamir. Potem panowie Polowie zawitali do Kaszgarii. Następnie poprzez Jedwabny Szlak znaleźli się w północnych Chinach. Zwiedzili też Karakorum oraz Gobi, aż w końcu w 1275 roku osiągnęli Chanbałyk (czyli Pekin). W tym państwie Marco Polo wraz ze swoimi najbliższymi żyli aż 17 lat. Panowie zajmowali się tam naprawdę różnymi rzeczami. Marco Polo miał szczególne względy u Kubilaja, dlatego piastował nawet funkcję zarządcy miasta Yangzhou. Polowie w drogę powrotną udali się dopiero w 1292 roku. Trzy lata później dotarli do Wenecji po drodze mając możliwość poznawania kolejnych nowych zakątków świata.

W 1298 roku Marco Polo trafił do niewoli wskutek pojmania go przez Genueńczyków w potyczce morskiej. W więzieniu opowiedział historię swoich podróży niejakiemu Rusticellowi z Pizy. Niektórzy byli zachwyceni skalą przeżyć i zasłyszanymi informacjami. Inni zaś – jak to w życiu bywa – całkowicie mu nie uwierzyli. Przez setki lat wspomnienia Marco Polo były jednak istotnym kompendium wiedzy na temat życia w krajach azjatyckich. Podróżnik ten zmarł dokładnie 8 stycznia 1324 roku w Wenecji.

Z pewnością termin „scholastyka” dla wielu z was jest nieznany. Może ktoś coś o nim słyszał, ale dokładnie nie wie, o co w tym wszystkim chodzi. Przychodzimy z pomocą i postaramy się wam przybliżyć jego znaczenie. Na pewno artykuł ten zaciekawi wszystkie osoby, które interesują się historią mającą też powiązania z religią. Te wszystkie rzeczy bowiem się przy tym terminie łączą i mają ze sobą naprawdę bardzo dużo wspólnego.

Od razu trzeba zaznaczyć, że scholastyka to pojęcie wieloznaczne i odnosi się do kilku elementów. Po pierwsze tym terminem określano naukę, która była edukowana na średniowiecznych uniwersytetach. Uczenie polegało przede wszystkim na lekturze i omawianiu tekstów osób uznanych za autorytety (jak na przykład pisma chrześcijańskie – Pismo Święte). Trzeba od razu wspomnieć o metodzie scholastycznej, która zakładała rozważanie argumentów za konkretną tezą, oraz takich, które mogłyby ją obalić. Wskutek tego scholastyka była postrzegana jako uzasadnienie praw wiary. W późniejszym okresie scholastyka miała jeszcze inne znaczenia. Warto zaznaczyć, że oznaczała też nurty teologiczne i filozoficzne, które były wówczas rozpatrywane.

Trzeba dodać, że w okresie renesansu scholastyka miała już negatywne znaczenie (pojmowano ją jako zajmowanie się mało ważnymi problemami ludzkości). Twórcy tej epoki kolokwialnie pisząc nie zostawiali na scholastyce suchej nitki. Pojęcie, które w średniowieczu było bardzo pozytywne w tamtym okresie znacząco straciło na swojej wartości. Filozofowie renesansu uważali, że scholastyka zakłada dumanie nad mało istotnymi zagadnieniami. Negatywna ocena tego pojęcia towarzyszy nam po dzień dzisiejszy. Warto wiedzieć, że czasami scholastyka jest równoznaczna z terminem „zdegenerowanej filozofii”. Przyczyniła się do tego oczywiście nadmierna ilość abstrakcyjnych dociekań na często mocno absurdalne tematy, co doprowadziło do utraty znaczenia.

Z pewnością warto wiedzieć o najważniejszych filozofach scholastycznych. Do grupy wczesno-scholastycznej zaliczają się choćby Johann Roscelin, Gilbert de la Porre, Piotr Abelard, Piotr Lombard, Robert Grosseteste, Anzelm z Canterbury, Hugon od św. Wiktora czy Henryk z Gandawy. Twórcy ci działali w XII wieku. Klasyczny okres rozwoju scholastyki przypada na XIII wiek. Wtedy działali Piotr Auriol, Aleksander z Hales, Witelon, Święty Bonawentura, Jan Duns Szkot, Albert Wielki, Tomasz z Akwinu czy Rober Bacon.

W grupie późnej scholastyki średniowiecznej datowanej na XIV i XV wiek tworzyli tacy filozofowie jak Rajmund Llull, Marsyliusz z Padwy, Jan Gerson, Jan Buridan, William Ockham oraz Mikołaj z Autrecourt. W filozofii scholastycznej czasów odrodzenia i kontrreformacji działali Luis de Molina oraz Franciszek Suarez. Tymczasem w XIX oraz XX wieku mieliśmy do czynienia z neoscholastyką. Wtedy to mogliśmy przeczytać dzieła takich twórców jak Jacek Woroniecki, Mieczysław Krąpiec, Jacques Maritain, Józef Maria Bocheński, Stefan Swieżawski oraz Emmanuel Mounier. Jeśli chodzi o polskich scholastyków, to warto także wymienić Mateusza z Krakowa.

W dawnych czasach chrześcijaństwo było bronione na wiele sposobów. Jednym z nich było zezwalania na krucjaty, które miały na celu obronę tej religii przed przede wszystkim muzułmanami, ale nie tylko. Wyprawy te były także prowadzone przeciwko poganom, a także heretykom chrześcijańskim. Czasami zdarzało się również – choć rzadko – że krucjaty były podejmowane przeciwko katolikom. Na pewno zaciekawi was informacja, że głównie pozwolenie na te wyprawy krzyżowe w tamtych czasach dawali … papieże. Trudno to sobie wyobrazić – w końcu w wyniku tych działań śmierć ponosiło wielu ludzi. Teraz zwierzchnik kościoła katolickiego stoi na straży praworządności, a pokój na świecie jest dla niego nadrzędną wartością i na pewno nigdy nie zdecydowałby się na taki krok. Kiedyś było jednak zdecydowanie inaczej. Warto dodać, że niektóre wyprawy krzyżowe były ogłaszane też przez innych potężnych władców państw, którzy mieli aprobatę papieską.

Trzeba zaznaczyć, że krucjaty były przeprowadzane w średniowieczu. Tak jak już napisaliśmy we wstępie – przede wszystkim miały chronić chrześcijaństwo i wyznawców tej religii. Czasami jednak wyprawy krzyżowe miały inne podteksty, niż religijne (chęć odbicia Ziemi Świętej, Jerozolimy oraz Grobu Pańskiego). Do nich należy zaliczyć czynniki polityczne (ekspansywna polityka władców muzułmańskich czy rywalizacja papiestwa z cesarstwem), ale też ekonomiczne (klęski żywiołowe, klęski głodu czy rozmaite epidemie).

Pierwsze siedem krucjat – zwanych wyprawami krzyżowymi – było przeprowadzonych w XI, XII oraz XIII wieku. Miały one na celu odzyskanie Ziemi Świętej. Krzyżowcom szczególnie chodziło o odbicie Jerozolimy. Trzeba od razu zaznaczyć, że IV wyprawa krzyżowa miała inne pobudki. W niej chodziło o przeciwstawienie się Konstantynopolowi, w którym panowała religia prawosławna. Generalnie były to jednak krucjaty skierowane przeciwko muzułmanom. Poza tymi wyprawami krzyżowymi do innych krucjat przeciwko tej grupie ludzi należy zaliczyć również krucjatę aleksandryjską (przeciwko muzułmańskiej aleksandrii), antytarską (przeciwko Złotej Ordzie) oraz krucjaty antytureckie (przeciwko Imperium Osmańskiemu).

Poza tym krucjaty były przeprowadzane także przeciwko poganom. Zaliczamy do nich krucjaty bałtyckie (północne), które były skierowane przeciwko bałtyckim Prusom, Słowianom połabskim, pogańskim Finom czy Litwinom i Żmudzinom. Inną grupą były zaś krucjaty przeciw heretykom. Tutaj mieliśmy do czynienia z krucjatami albigeńskimi, wojnami husyckimi i krucjatami przeciwko Waldensom. Tak jak już zostało wspomniane były także krucjaty wymierzone w katolików, jak choćby krucjata przeciwko stedingerom czy krucjata aragońska.

Warto na koniec podać kilka skutków krucjat. Wskutek nich osłabieniu uległo Cesarstwo Bizantyjskie. Powstawały zakony rycerskie w Ziemi Świętej, takie jak templariusze czy Krzyżacy. Nastąpił też rozwój kilku miast włoskich (szczególnie Genui i Wenecji) oraz wzrost niechęci do pogan i innowierców. Co jest też oczywiste w wyniku krucjat śmierć poniosły setki tysięcy ludzi. Czy było warto? Oceńcie sami.

Któż z nas na szkolnych lekcjach historii nie spotkał się z tym określeniem? Pewnie nikt, bo „Cesarstwo Bizantyjskie” swego czasu bardzo dużo znaczyło na mapie geograficznej. Warto od razu zaznaczyć, że pojęcie to odnosi się do określenia średniowiecznego cesarstwa rzymskiego, które miało swoją stolicę w Konstantynopolu. Istniało ono od IV wieku do dokładnie 29 maja 1453 roku, a zostało podbite przez Turków osmańskich.

Początki tego imperium datuje się już na III wiek. Wtedy to imperium rzymskie co jakiś czas było dzielone. Warto podkreślić, że finalnego podziału dokonał w 395 roku Teodozjusz I Wielki. W tym wielonarodowym państwie funkcjonowała rzymska administracja oraz prawo. Co ciekawe dominowała jednak kultura … grecka. Cesarstwo Bizantyjskie swoje najlepsze lata przeżywało za czasów panowania Justyniana I Wielkiego. Rządził on dokładnie w latach 527-565 i odnosił bardzo liczne sukcesy. Do takowych na pewno należy zaliczyć podbój północnej Afryki, Sycylii, Italii czy południowej Hiszpanii. Nie można nie wspomnieć, że to właśnie Justynian I Wielki poradził sobie z atakiem Persów i stłumił groźny bunt ludności. To właśnie za jego czasów nastąpiła też kodyfikacja prawa.

Jego następny nie byli już tak skuteczni i Cesarstwo Bizantyjskie miało coraz mniej terenów. Warto tutaj przytoczyć stratę większości Italii przez Longobardów (568 rok). Poza tym Słowianie poradzili sobie ze zdobyciem Półwyspu Bałkańskiego, a na rzecz Arabów przeszły Palestyna, Egipt oraz Syria. W 680 roku powstało państwo Bułgarskie, które było kolejnym zagrożeniem dla Konstantynopola. Kiedy do rządów doszła dynastia macedońska udało się odzyskać część wcześniej utraconych terenów, jak Półwysep Bałkański, Syria czy Armenia.

Trzeba wspomnieć, że ponowny rozkwit kultury tego wielonarodowego państwa nastąpił w IX i X wieku. Wtedy to Cesarstwo Bizantyjskie znowu rosło pod tym względem w siłę. Wówczas w literaturze oraz nauce dominowały zagadnienia związane z religią. Z czasem jednak wszystko zaczęło zmierzać ku upadkowi. W czasie trwania IV krucjaty krzyżowcy z zachodu zdobyli Konstantynopol i Cesarstwo Bizantyjskie znalazło się w poważnym zagrożeniu. Atakujący utworzyli wówczas Cesarstwo Łaciński – na obszarze wokół Konstantynopola – co było kolejnym sygnałem ostrzegawczym. Rycerze pochodzący z zachodu oraz oddziały z Wenecji podzielili między siebie znaczną część Grecji. W posiadaniu Bizantyńczyków pozostało jednak jeszcze kilka terenów. Na nich powstały zaś Cesarstwo Nicejskie, cesarstwo Trapezuntu i despotat Epiru.

Warto podkreślić datę 1261 rok. Wtedy to Michał VIII Paleolog – ówczesny cesarz nicejski – odzyskał Konstantynopol. Następnie przywrócił Cesarstwo Bizantyjskie, które jednak miało o wiele mniejsze terytorium. W 1300 roku Turcy osmańscy podbili praktycznie całą zachodnią Azję Mniejszą. 62 lata potem mieli już w swoim posiadaniu Adrianapol. Z kolei 29 maja 1453 roku Turcy osmańscy zdobyli to, na czym ich najbardziej zależało – Konstantynopol. Tym samym Cesarstwo Bizantyjskie definitywnie przestało istnieć.

Osoby, które na co dzień bardzo interesują się historią na pewno nieraz słyszały to pojęcie. Wandalowie to grupa plemion wschodniogermańskich, którzy zasłynęli między innymi z tego, że potrafili mocno dać się we znaki Galijczykom. Kim byli, jak żyli i jakie mają związki z państwem polskim? Dlaczego obecnie pojęcie „wandalizm” ma tak duże zabarwienie pejoratywne? O tym postaramy się napisać w tym krótkim tekście charakteryzującym tych ludzi.

Warto na początek wiedzieć, że Wandalowie założyli swoje państwo dokładnie w 439 roku. Było to dokładnie po tym, kiedy zdobyli Kartaginę i udanie zakończyli ekspansję w północnej Afryce. Ich cała wędrówka rozpoczęła się jednak dużo wcześniej, bo w 375 roku. Wtedy to miał miejsce najazd Hunów, co zmusiło część Wandalów do zawarciu paktu z ludem Alanów. Wyprawa ta miała związek z Polską. Historycy dowodzą, że od III w. p.n.e Wandalowie przebywali na właśnie naszych ziemiach.

Ludność tego plemienia zwana Hasdingami już w 406 roku przekroczyła Ren i była na ziemiach cesarstwa rzymskiego. Trzy lata potem dotarli oni do Hiszpanii. Kluczowa jest też data 416 rok. Wtedy to Wandalowie zawali właśnie z Alanami unię personalną. Warto na pewno wspomnieć również o tym, że w 429 roku Wandalowie wkroczyli do Afryki Północnej, a dziesięć lat potem utworzyli swoje państwo Wandalów i Alanów. Obejmowało ono wyspy Morza Śródziemnego wraz z Sardynią i Korsyką oraz Mauretanię.

To nie spodobało się pewnym ludziom. Państwo tego plemienia przetrwało dokładnie sto lat. Przyczyniły się do tego osoby z Cesarstwa Bizantyjskiego, którzy w latach 533-534 weszli w konflikt zbrojny z Wandalami. Jak do tego doszło? Ekspansja terytorialna Wandali była całkowicie nie w smak Justynianowi, który był cesarzem bizantyjskim. Postanowił on sprytem pokonać swoich konkurentów. Podczas gdy Wandalowie byli zajęci tłumieniem buntu ludności na Sardynii, dowódca Belizariusz wraz ze swoimi oddziałami w liczbie piętnastu tysięcy wkroczył na ich tereny. Ostatecznie Wandalowie przegrali dwie bardzo ważne bitwy pod Kartaginą, co generalnie było początkiem końca.

Warto w tym miejscu wspomnieć o Gelimerze, który był w tamtym okresie królem tego plemienia. W tym czasie zamknął się on w twierdzy numidyjskiej, ale pokonał go głód i musiał się poddać. Oddziały cesarstwa bizantyjskiego przewiozły go do Konstantynopola. Ten następnie pogodził się z klęską i pozwolił, aby królestwo Wandalów było od teraz częścią cesarstwa.

Na koniec chcielibyśmy w szerszym stopniu odnieść się do związków tego plemienia z naszym państwem. Badania historyczne pokazują, że Wandalowie zamieszkiwali przez pewien okres tereny Górnego Śląska, Dolnego Śląska, Mazowsza oraz Małopolski. W związku z wspominanym już przez nas najazdem Hunów – w 375 roku – Wandalowie zaczęli opuszczać ziemie polskie. Nie można nie dodać, że dzisiaj to pojęcie kojarzy się negatywnie. Zaczęto tak jednak uważać dopiero w oświeceniu. Wtedy to historia upadku Rzymu została powiązana właśnie z Wandalami, którzy w 455 roku dokonali grabieży obecnej stolicy Włoch.